speechwriter

I

Ás veces é mellor estar calado. Unha tía miña, que todo o solucionaba con ditos e refráns, dicía algo así como “un é escravo do que di e dono do que cala”. Sempre me pareceu un sabio aforismo, e se cadra debería terlle feito caso nalgunhas ocasións, aquelas que, aínda que raras, contribuíron a dar bruscos cambios de sentido á miña vida.

Por exemplo, o día que un alporizado presidente de deputación lle recriminaba ao meu curmán, funcionario de nivel intermedio, a falla dun discurso para a inauguración da casa da cultura da nosa remota aldea, pola que eu pululaba en calidade de secretario da asociación xuvenil, cultural e deportiva. Por esta orde.

O meu curmán Fernando aguantaba o trebón que lle estaba a caer por riba.

- Estou rodeado de merda, carallo! Veño dar un discurso do carallo, e seghuro que está na mesa dalgún pringhao papando hostias!

Sería “papando moscas”, pensaba eu para min, pero tampouco ousei corrixilo naquel momento e, compre dicir, non o fixen moitas veces a partir daquel día.

- Eu non sei o que puido pasar –impaba o meu curmán-. Pensei que o traía aquí nesta pasta. Metín o papel tal e como mo deu Gueimóndez, o de protocolo, e vese que se confundiu e me deu a lista de convidados á recepción do sábado.

Pero o presidente non atendía a razóns. É máis, non prestaba a máis mínima atención ás balbucintes explicacións.

- Hai que foderse, caghoentodo o que se move! E para isto queremos tanto funcionario e tanto carallo vinte e nove! Non hai un que valla o que custa! Aghora que, como me toques as narices, fághoche ir aghora mesmo á capital e volver aínda que sexa andando do revés, mecagho na puñeta!

A cara vermella do presidente ía adquirindo tons violáceos mentres polos ollos vomitaba carraxe e semellaba que, en calquera momento, fora comezar a botar fume polas orellas, fóra a alma. Un paso máis atrás, o alcalde suaba puro medo. Un presidente de deputación máis que cabreado no seu concello non era para el expresión do día ideal, aquel día no que, por fin, se rematara a casa da cultura despois de anos de obras e paróns por falta de financiamento. O alcalde non lle tiña a culpa da situación, dende logo, pero a súa fina intuición dicíalle que remataría pagando dalgunha maneira aquela explosión de carraxe. Tratou de amañalo.

- Pero se non fai falla discurso ningún. Con catro palabras que diga xa está…

- Como catro palabras! Pero ti que pensas, que vou facer cento dez quilómetros de ida e outros cento dez de volta, e perder a tarde enteira, para cheghar aquí e soltar: hala, aí tendes o buchinche este para a cultura! Pero ti que carallo cres, home! Hai que ter un nivel, mecaghiná…!

 Don Francisco sabía o que dicía. Se tiña que improvisar catro palabras, con toda seguridade unha delas resultaría malsoante. Ao mellor, incluso, dúas. Fernando tratou de retomar o fío.

- Eu creo que, se pillo agora mesmo o coche e saio para a capital, en dúas horas estou de volta co discurso…

- Pero que dúas horas nin que merda! Ti toleas! Como vou ter dúas horas aí a esa xente papando hostias!

- Papando moscas –non me puiden conter-.

E aí foi onde metín a pata. A fondo. De súpeto parou a treboada e fíxose iso que se chama “denso silenzo”, ese que din que se pode cortar cun coitelo. O presidente ollaba estupefacto para min, e tamén o alcalde, un paso por detrás, xa definitivamente aterrado e próximo a un infarto. O meu curmán movía a cabeza como dicíndome “non te metas nisto”.

- E este ghicho quen carallo é?

- É un rapaz da asociación que temos aquí –adiantouse o alcalde tratando de limitar danos-.

- E que hostias queres, neno? –Agora o presidente dirixíase a min-.

- Non se di “papando hostias”, senón “papando moscas”.

Xuro que fun capaz de ler o pensamento do alcalde naquel momento. Estaba a imaxinar a parede dun encoro cheo de auga na que se ía abrindo unha fenda a grande velocidade. Unha fenda longa e fonda. Dun momento a outro, ceibaríanse millóns de metros cúbicos de auga arrasando toda forma de vida e el estaba alí, no medio do inminente desastre. Non sabía que dicir. Quen sabe o que dicir nunha situación así, nos momentos previos a unha catástrofe de proporcións bíblicas. E menos aínda un alcalde a piques de morrer do susto que por toda bagaxe tiña a de ser dono dunha ferraxería moi ben fornecida. En canto a Fernando, xa non podía nin pensar. Estaba totalmente bloqueado. Entón, de novo, ocorréuseme dicir o primeiro que me pasou pola cabeza:

- Se quere, señor presidente, fágolle un discurso nun plis-plas. Aquí a carón hai un ordenador e unha impresora sen estrear.

O alcalde estivo rápido:

- Claro que si! O rapaz está na universidade, nunha cousa desas de letras, e faille un discursiño e cinco minutos, home!

- E sabes o que tes que poñer, paspán? Mira que eu teño un nivel!

- É doado. Hai que facer referencia ao esforzo inversor da deputación, ao compromiso con todos os concellos da provincia, o desexo de facer chegar a cultura a todos os recunchos… En fin, o de sempre.

- Está ben, pero non me poñas palabras raras, que me fagho a picha un saio.

- Unha lea –corrixín-

- Que carallo dis? Unha lea de que?

- Nada, cousas miñas… Cinco minutos. – Saín cara a biblioteca sen libros onde aquela mesma tarde montáramos o ordenador que pasara dous anos embalado nos baixos da casa do concello.

- Oíches, alcalde, o carallo este non será un revolucionario deses, ou?

Foron pouco máis de cinco minutos. Algún máis porque, co traballo rematado e impreso, Fernando advertiume que o presidente era algo curto de vista pero que, por coquetería, xamais puña anteollos, polo que houbo que volver a imprimir cun corpo de letra moito máis grande. Así, tamén, o escrito de apenas dúas follas chegou a cinco e avultaba un pouco máis, daba máis “nivel”. O orador nin sequera se molestou en ler o texto, pois cando llo entregamos estaba a poñer a caldo ao alcalde por non sei que cousa dos plans de cooperación coas comunidades veciñais. Limitouse a agarrar as follas, dobrándoas dúas veces e meténdoas no peto da americana. Nin as grazas me deu. Fernando si, porque xa se vía saíndo a toda mecha para a capital, co perigo de non atopar, a aquelas horas, ao xefe de protocolo por sitio ningún e volver de baleiro, o que, nos seus cálculos, elevaría o cabreo a niveis xamais acadados. Á noitiña, xa máis calmo, pagou os cubatas.

- …Esta casa da cultura que hoxe inaughuramos é un fito máis no grande esforzo inversor desta deputación. Como presidente, estou decidido a acheghar a cada recuncho da provincia, por remoto que sexa, o faro ghiador da cultura…

Non quedara mal. Se un se fixa un pouco, os discursos políticos non son máis ca un conxunto de estereotipos e frases feitas, así que apliquei a receita. Iso si, aínda que non o fora pronunciar eu, nin se fora a saber que era obra miña, un certo sentido do decoro fíxome querer darlle certa altura.

- …nesta biblioteca, hoxe baleira, deberán ter cabida as máis altas cumes da literatura universal, dende Dos… Dos…

Alí comezou a tatexar. Resistíuselle Dostoievski, e case foi mellor así. Detrás viñan Yeats, Steinbeck, Faulkner, Hemingway ou, peor aínda, a Szymborska ou Imre Kertész. Ou ben me pareceu que un político debía presumir de ampla cultura, ou ben estaba a presumir eu mesmo dos meus mitos literarios. Don Francisco vacilou un chisco antes de poder saír do apuro. Revisou aquelas dúas liñas de nomes raros e impronunciábeis para el até dar con algún accesíbel.

- …dende Dos Passos até calquera outro que se vos veña á cabeza, que seguro que tendes moitos aí metidos.

Vacilou outro intre mentres volvía ao fío dos últimos parágrafos, unha vez pasada a árida lista literaria, e reenganchou por fin.

- …aquí todos atoparán un lugar acolledor, e un público lector fiel e entreghado oxalá que gocedes destas instalacións. Ala!

Había un punto despois de “entregado”, pero coas presas o oxalá non ía en maiúscula. “Oxalá que gocedes” era a fin do discurso, pero creo que ninguén se decatou da gralla. O presidente intuíu que a última frase que pronunciara non tiña musicalidade suficiente para ser conclusiva, e por iso soltou o “Ala!” que pechou, por fin a peza oratoria.

Despois houbo pinchos. “Viño español”, dicía o cartaz que se repartira por toda a vila nos días previos. En realidade, viño a fartar, sen dúbida, tanto branco como tinto, aínda que de orixe máis ben descoñecida, engarrafado sen etiqueta de ningunha clase, agás na mesa das autoridades, onde destacaban moreas de botellas de albariño e de rioxa. Alí tamén había copas de vidro, fronte aos vasos de plástico da plebe. Pero todos iguais fronte á empanada de xoubas e máis a de liscos, ás tortillas cortadas en cubos inzadas de pauciños e ás bandexas de embutidos variados. A xente engulía movida por ese instinto que nos obriga a fartarnos nestas ocasións, cando a comida é de balde ou, aínda moito mellor, cando paga o concello. Mentres buscaba a maneira de distraer unha bandexa de empanada do espazo vital da señora Remedios, unha veciña, ao tempo que vixiaba as idas e vindas das rapazas da cafetaría, única dependencia da casa da cultura que xa funcionaba, agardando con ansia que nalgún momento se lles ocorrera traer algunha cervexa por se alguén, como era o meu caso, non gustaba do viño, sentín que alguén me tiraba polo brazo. Era o alcalde.

- Don Francisco quere falar un momentiño contigo.

- Para que? –Era unha pregunta parva. Para que había ser senón para dar as grazas, non?-

- Para o que sexa, home. Ti ven e listo. –O alcalde non quería máis andrómenas naquel día tan estresante para el-.

Achegámonos á mesa de autoridades e agardamos un chisco en tanto o presidente lle enchía a copa ao delegado provincial de cultura. Cando ollou para nós, o alcalde aproveitou.

- Aquí ten ao rapaz. Élle do mellor que temos por aquí.

- E como se chama?

- Chámase Santiago Loureiro, igual ca seu pai –respondeu o alcalde-.

- É logo que está estudando?

A min xa me estaba a rebentar aquela conversa. Falaban de min sen dirixirme a palabra, e o alcalde contestaba por min como se fose parvo. Ademais, el non tiña nin a máis remota idea do que eu estudaba, así que respondín.

- Estudo hispánicas na capital.

- Pero en hispánicas non aprendiches todos os carallos estranxeiros eses que me metiches no discurso, mecaghonatós!

- Gústame a literatura. Son escritores

- Xa sei que son escritores, carallo. Até aí chegho. E ti liches a todos eses sopraghaitas?

- …

Non souben que dicir. E máis ben, que se podía dicir? Terzou o alcalde.

- Eses e moitos máis. Este le até os prospectos das menciñas. Élle un rapaz moi lido.

- E fáltache moito para rematar?

- Para rematar o que? -Eu estaba realmente sorprendido. Que esperaba o home aquel que rematara, de ler toda a literatura do mundo?-

- Que vai sei, hostia! A carallada esa que estudas!

- Ah!

Na altura quedábanme apenas a Lingüística Románica e a Dialectoloxía para superar a licenciatura. Pouca cousa.

- Pois xa falaremos. Hante chamar un día destes. Veña! Vai papar algo antes que se acabe!

 II

Fernando avisoume á semana seguinte de que tiña que pasar pola Deputación para falar co presidente aquel mesmo día, sobre as tres menos cuarto. Como é natural, sentín curiosidade, pero o meu curmán non me soubo dicir máis. Eu, como é lóxico, pensei que andaría aínda molesto pola nómina de literatos estranxeiros que lle tiña colado no texto da inauguración, e considerei que xa era obsesión de abondo. Decidín non ir. Non tiña gañas de aturar a aquel ignorantiño con ínfulas de grande señor. Comentei o caso coa Mamen, a miña compañeira de apartamento.

- Se o sei non lle fago o discurso nin a nai que o pariu! Se non sabe quen é Dostoiewski que non fale. Que corte unha fita e en paz!

- Eu coido que deberas ir –dixo a Mamen-. Con esa xente é mellor non ter problemas. Non sabes cando se vai cruzar no teu camiño. Ademais, ao mellor só é para darche as grazas.

- As grazas puido darmas o mesmo día, que tivo boa ocasión de facelo.

- Pero mira que es rancoroso! Anda, vai.

E puxo aquela voceciña tan doce. E aquela ollada tan expresiva. Si, tiña que ir. Porque daquela eu estaba namorado da Mamen. Eramos catro no apartamento: nós os dous, a Tareixiña e a Lupe, e levabamos dous anos de convivencia. Fora a Lupe a que arranxara a vivenda, e os demais chegaramos a través dos taboleiros de anuncios. Eu namoreime no primeiro momento e tan forte que, no canto de entrarlle directamente, andei a facer o parvo até que souben que saía cun ghicho que xogaba na equipa de baloncesto da cidade, un tipo de dous metros que, para colmo, era guapo a rabiar. Xamais perdín a esperanza de que rompera co longueirón aquel pero, para a miña desgraza, en pouco tempo pasei a ser o “mellor amigo” da Mamen. Iso é do peorciño que che pode pasar. Porque, probabelmente, o mellor amigo é para moitas mulleres o último tipo no que pensaría para ter un romance, e menos aínda cando comezan as confidencias. Porque o longueirón daba moito de si, era mullerego e algo brután e, claro, todas me viñan a min. Nas longas noites de café e marlboros Mamen buscaba só un amigo no que descargar unha mestura de sentimentos que ían da rabia ao desencanto, sen decatarse de que eu estaba toliño por ela.

- Pero Mamen, por que non deixas dunha vez a ese tipo? –Debín repetir esta frase, con diversas variacións, máis de mil veces e sen resultado ningún-.

- Non sei, Iago. Isto é tan complicado! Eu no fondo quéroo a pesares de todo.

E iso é o peor que che poden dicir, sobre todo cando baixo a condición de mellor amigo se agocha un namorado desesperado. O meu curmán Fernando era o único que coñecía a miña situación.

- E xa a viches en bolas?

- O que? Pero ti de que vas?

- É normal, non? Cando unha tía non agarda nada dun tío, en fin, xa sabes a que me refiro, pois non ten tanto pudor. E ademais vivides xuntos, machiño. Seguro que hai moitas ocasións.

Non, xamais a vira núa. Á Tareixiña si, pois non se agochaba para nada e, se alguén puña cara rara, ela respondía con toda naturalidade: - Nunca viches unha muller en coiro ou que?- Pero Mamen era distinta. Como moito, cruzábame con ela, vestida cun albornoz, de camiño ao único baño do apartamento. E realmente tiña un corpazo sensacional, pero o que máis me gustaba eran aqueles ollos escuros case imperceptibelmente estrábicos. E a súa forma de ser, leda e optimista. O seu sorriso case obrigatorio. Canto teño devecido por ela!

A Tareixiña, directa e contundente, ás veces tirábame polo xenio.

- A ver, rapas, en todo este tempo que levamos vivindo xuntos nunca che soubemos de ligue ninghún. Que pasa, queres chegar virxe ao casamento ou senón non sei que che pasa?

- Tareixa, por favor, déixame en paz coas miñas cousas. A ti todo iso non che importa nada.

- Importa, claro que importa. A ver se vas resultar un tío raro deses, e un día che dá por aí e nos violas ás tres. Ou, aínda peor, nos afoghas coa almofada. Xa estou vendo os xornais, “tres estudantes asasinadas nun apartamento da cidade”. Ben, serían dúas en todo caso, porque á Lupe non lle vemos o pelo para nada.

Lupe andaba ao seu, coa súa panda de amigos de movida medio hippie. A maior parte do tempo estaba de ocupa nunha casa do casco vello que tiñan convertida nunha especie de centro comunitario. Compartir apartamento connosco era unha mera tapadeira para que os seus pais non se decataran das súas andainas. Chamábana por teléfono cada dous ou tres días e sempre tiñamos que poñer algunha escusa do tipo “ía ver unha obra de teatro cuns compañeiros”. De quince en quince días aparecían cargados de empanadas, chourizos, chicharróns –eles dicían roxós- e outras viandas que Lupe, xa plenamente vexetariana, non ía catar. Pero nós si. Cando menos Tareixiña e máis eu, e algún compañeiro ou compañeira que aparecían de cando en vez. Porque Mamen parecía que vivira do ar. Comía pouco e a destempo, e tíñame bastante preocupado. Ás veces, brincando, collíalle os paquetes de barriñas enerxéticas que comía e ela perseguíame por toda a casa até que me pillaba e me tiraba ao chan, ou enriba dunha cama, e comezaba a facerme cóxegas por todo o corpo.

- Onde están?

- Por favor, Mamen, cóxegas non! Por favor!

- Pois dime onde as tes.

- Nooon…

-  

Máis dunha vez estiven a piques de aproveitar a situación e bicala apaixonadamente, desesperadamente, nun súpeto wildeano que imprimira un cambio brusco nos acontecementos. Se me tivera atrevido, ao mellor agora as cousas serían moi distintas. Ou, quen sabe, quizais levara unha tremenda labazada e rematara para sempre aquela situación. Porque, a falla doutra cousa, cheguei a estar cómodo co devir das cousas. Polo menos tiña a Mamen preto de min todos os días. Podía rir con ela e, con frecuencia, iamos xuntos ao cinema ou ao teatro, a escoitar música. O longueirón respondía ao tópico e, todo o que non fora deporte, nomeadamente baloncesto, pertencía a outra galaxia afastada e descoñecida. Pero Mamen era unha rapaza sensíbel que se emocionaba coas pequenas cousas, que amaba a música, a danza e a poesía. Era perfecta. Ben, era algo sensibleira de máis, de acordo. Se cadra demasiado impresionábel e unha miguiña cursi. Un pouquiño parva, se acaso. Parviña, máis ben. Pero aos meus ollos era perfecta.

Por iso, cando puxo aqueles olliños de cabritiña e me dixo, anda vai, viroume por completo a decisión inicial de non acudir á deputación. Oh, Mamen, se te pillara agora mesmo era capaz de afogarte!

 

III

Panchito Barreiros descubriu tarde a súa vocación, pero non importaba. Papá tiña cartos. Explotaba canteiras e traballadores. A unhas sacáballes grava, lousa, mármore ou o que se cadrara. Aos outros sacáballes todo o que daban de si a cambio de catro cadelas, e aínda lle tiñan que estar agradecidos por ter onde traballar nunha bisbarra como aquela, onde non había máis alternativa que o campo ou a emigración ás cidades na procura de mellores oportunidades. Se cadra era por iso que os traballadores de don Pancho Barreiros, pai, se deixaban explotar sen a máis mínima queixa, pois tampouco tiveran o valor suficiente para pillar o petate e marchar de alí. Ademais, don Pancho era un empresario feito a si mesmo que empezara cun camión vello e moita vista para os negocios, polo que espertaba unha admiración case unánime nas xentes do seu pequeno mundo.

O pequeno Francisco, Panchito para distinguilo do seu pai, chegara ao mundo xusto a tempo, cando os negocios comezaban a marchar ben e o diñeiro, capaz de tapar todas as carencias familiares, entraba ás mancheas. O benxamín dos Barreiros puido gozar dunha vida máis regalada da que tiveran as súas irmás maiores, que aínda coñeceran os tempos duros dos comezos. Xa de neno apuntaba maneiras. Apaixonado polo fútbol, como todos os seus compañeiros de colexio, tamén como eles coleccionaba os cromos das equipas de primeira división. Só que, cando os demais os mercaban de tarde en tarde cos poucos cartos que daban sisado na casa, Panchito Barreiros xa facía as cousas ao grande.

- Dáme dez pesos de cromos

E os demais envexaban a aquel potentado que dunha tacada enchía medio álbum, que tiña as mellores bolas do colexio e que paseaba, xa no colmo da riqueza, en bicicleta de carreiras. E aínda por riba tiña escopeta de balotes! Don Pancho aplicaba o sinxelo criterio de que o seu fillo tivera doado acceso a todo o que a el lle faltara de neno. Só esqueceu unha cousa.

Panchito era mal estudante. Probabelmente intuía que todo o que lle faría falla para defenderse no mundo non viña naqueles libros que tanta sangue lle custaban para que, nin así, lle entrara unha soa letra.

- Os afluentes do Miño son…

- Eh… Isto… O… O Ebro!

E plas!, regrazo nas mans. Porque con don Lisardo non lle valía de nada ter cartos, nin bici de carreiras nin escopeta de balotes. Naquelas ocasións era igual ca os demais, e aínda menos que a maioría, que si sabían que os afluentes do Miño eran o Sil, o Neira, o Barbantiño e o Búbal.

Os nenos naquel tempo empezaban a arelar un futuro distinto do que tiveran os seus pais. Á pregunta “que queredes ser de maiores” ninguén respondía “agricultor” ou “gandeiro”. Había aspirantes a médicos, a bombeiros, a astronautas, aínda que a moitos destes profesionais non os vían máis ca na tele, cada vez máis presente nas casas. Panchito tíñao claro.

- Eu de maior quero ter canteiras, e camións, e moitos cartos no banco.

- Preguntei que queredes ser, non que queredes ter –corrixiu o mestre- Tes que dicir  “eu quero ser empresario”.

- Iso tamén –respondeu Panchito-

Tampouco en matemáticas facía feira o pequeno, se ben dona Domitila era máis compasiva e non lle zoupaba, pero queixábase continuamente á nai do pequeno.

- Tendes que facer algo polo neno, Inés. Senón nunca vai chegar a ser nada na vida.

- Ai, eu xa lle digo todos os días que ten que estudar, pero non me fai ningún caso. Téñoo ofrecido á Virxe dos Remedios, a ver se lle me dá un pouco de cabeciña.

- Pero se non é parvo, Inesiña. É vago, máis ben.

- Por iso, por iso. A ver se a Virxe dos Remedios mo leva por bo camiño.

Se cadra as pregarias de dona Inés fixeron efecto, pois Panchito, mal que ben, foi saíndo adiante e sacou o graduado, mais os mestres recomendaron que seguira estudos de bacharelato nun centro privado, mellor en réxime de internado. Así chegou cabo dos maristas e, a base de paus e castigos puido, por fin, adquirir un lixeiro verniz formativo. As fins de semana volvía ao pobo e aproveitaba para ser de novo o rei do mambo por unhas horas, despois de cinco días de sacrificios. Andaba para arriba e para abaixo nunha Montesa Impala, ligando con toda rapaza que se puxera a tiro e pagando cubatas a troche e moche.

Custoulles traballo aos maristas sacar para adiante ao rapaz, pero ao cabo fixo COU, nada máis que para darse de fuciños coa selectividade. Dous anos e catro convocatorias xuño-setembro-xuño-setembro para acabar sacando un cinco raspado, o xusto para acceder á universidade, en dereito. Seis anos na universidade non deron para outra cousa que para unha continua esmorga. Non superou nin unha soa materia de primeiro, pero pasouno ben. No seu futuro currículo figuraría un indeterminado “frecuentou estudos de dereito”, se ben “frecuentar” non fose a palabra máis acaída para as súas raras visitas á facultade.

Despois de todo, tiña o traballo na casa, se por acaso fora decidirse a traballar, pero don Pancho Barreiros tiña outros proxectos. Facendo uso das súas xa cumpridas influencias conseguiulle un posto de concelleiro como primeiro paso cara o pazo provincial, onde entrou triunfal cando o deixaron intervir ao final dun debate.

- …e non debemos espallarnos máis neste asunto, que para min é pataca miúda e ao final, como sigamos insistindo, habemos pagar as consecuencias…

Pero axiña comezou a demostrar que, aínda que non sabía falar en público, tiña madeira de político populista. A xestión de cuantiosos fondos de cooperación coas comunidades veciñais permitiulle ir tecendo unha rede de clientes políticos que, pouco a pouco, foron apontoando a súa posición dentro do partido. Catro anos despois, na seguinte lexislatura, Panchito Barreiros xa era don Francisco Barreiros, presidente da Deputación.